Przejdź do głównej zawartości

Ulica Tkacka w XV wieku




Stosunki własnościowe ulicy Tkackiej [1] da się dość dokładnie zrekonstruować na podstawie najstarszej sieradzkiej księgi wójtowskiej, o skrajnych datach wpisów od 1432 do 1457 r. Jako pierwsza dokonała tego Urszula Sowina [2], ja zaś przedstawiam tutaj nieco odmienną wersję tej rekonstrukcji, opartą o podobny materiał źródłowy.
Omawiana ulica (po łacinie występująca jako platea textorum, a dopiero w XVI wieku przemianowana na Sukienniczą) miała swój początek w pobliżu kościoła farnego i bramy miejskiej – a więc od ulicy Wszystkich Świętych, a dochodziła do ulicy Grodzkiej. Na tym ciąg komunikacyjny raczej się nie kończył – dochodził zapewne pod sam klasztor i jego cmentarz, ale tylko ten pierwszy odcinek nosił miano ulicy Tkackiej. Rekonstrukcja układu przestrzennego tej ulicy wykonana na podstawie akt z lat 1432-1457 przedstawia Rysunek 1.
 
Rysunek 1. Rekonstrukcja układu przestrzennego ulicy Tkackiej w Sieradzu w latach 1432-1457

Kluczowe wzmianki dla ustaleń w tym rejonie pochodzą z lat 1452-1454. Po pierwsze, w 1452 r. niejaka Magdalena z Drząznej [3] ze swym bratankiem Maciejem z Jarocic sprzedali dom zwany Wieluńskim (t-2 na Rys. 1) mieszczaninowi sieradzkiemu Bartłomiejowi Laskowi[4]. Podano wprost, że dom leżał przy ulicy Tkackiej. Jednym z sąsiadów był niejaki Roswod. Stanisław Roswod, bo tak się nazywał sąsiad Laska, sprzedał swój dom (t-1) w następnym, 1453 r. [5]. W tej ostatniej wzmiance brak jest określenia ulicy, ale mowa jest o kolejnym sąsiedzie – złotniku Piotrze, w tyle domu którego miał swoją nieruchomość Roswod. Wreszcie na podstawie wzmianki z 1454 r. dowiadujemy się, że złotnik Piotr posiadał dom narożny przy ulicy Grodzkiej [6] (g-3), który jego pasierbica sprzedała, zresztą nie byle komu, tylko Janowi z Koniecpola, kanclerzowi wielkiemu koronnemu pełniącemu jednocześnie urząd starosty sieradzkiego.
Po osadzeniu wspomnianych trzech działek w przestrzeni miejskiej (na rogu dzisiejszych ulic Zamkowej i Sukienniczej, po stronie wschodniej), udało się ustalić także wygląd ulicy w jej dalszym biegu. Za domem Rozwoda stały jeszcze dwa domy (t-2 i t-3), po których blok zabudowy był przecięty uliczką zmierzającą w dół skarpy miejskiej, do płynącej tam rzeki [7]. Nie posiadała ona nazwy własnej, określano ją po prostu mianem uliczki [8] (vicus).
Za uliczką zabudowa ciągnęła się do dzisiejszej ulicy Wodnej i była podzielona na co najmniej 4 parcele. Są przesłanki ku temu by twierdzić, że było ich 5 (od t-4 do t-8). Piątym, narożnym domem był prawdopodobnie ten kupiony w 1452 r. przez Macieja Cząskiego, zwany Kraczkowskim [9]. Jak wynika z innego dokumentu [10], był to dom narożny przy ulicy Tkackiej. Sąsiadował on z domem tkacza Wawrzyńca, natomiast drugie sąsiedztwo określone w aktach stanowił dom położony naprzeciw sprzedawanego (ex opposito) i należał do niejakiego Miecha (w-5). O działce Miecha pisałem we wpisie o pierzei wschodniej rynku – że należy go lokalizować jako położony na rogu ulicy Tkackiej i odrynkowej uliczki prowadzącej do rzeki (dziś ul. Wodna). Z kolei ostatnia, czyli czwarta, w sposób pewny zlokalizowana działka przy Tkackiej (t-7), należała do niejakiego Wawrzyńca Litwina [11], którego być może da się utożsamić z tkaczem Wawrzyńcem, choć potwierdzenia dla tego przypuszczenia nie znalazłem. Podane wyżej wyjaśnienie wydaje mi się jednak najbardziej prawdopodobne. Liczba 5 działek między uliczkami prowadzącymi do rzeki powtarza się też w XVI wieku, o czym będę pisał w innym artykule.
Dzisiejsza ulica Wodna, która wychodziła z południowo-zachodniego narożnika rynku, dociągała się aż do rzeki, dziś odtworzonej. W XV wieku nie miała nazwy własnej, a jedna z niewielu wzmianek, występująca w kontekście rynku, określa ją mianem ulicy idącej do rzeki [12]. W kontekście ulicy Tkackiej, w zasadzie była niemożliwa do uchwycenia. Jednak jej obecności nie należy kwestionować.
Za ulicą idącą do rzeki znajdowały się co najmniej cztery działki mieszczańskie (t-9 do t-12) oraz piąta (t-13) należąca do wójta sieradzkiego, którym w omawianym okresie był Michał Sromotny z Wierzchosławic. Tu znów brak jest potwierdzenia narożności pierwszej z tych działek (t-9), należącej do Jadwigi Lassanczyny [13]. Zakładam jednak, że między działką wójta a ulicą prowadzącą do rzeki znajdowały się rzeczywiście 4 działki, ponieważ tyleż było ich w XVI wieku. Ponadto, istnieją wzmianki z lat 1452 r. o domach leżących z tyłu domu Jadwigi Lassanczyny, co w moim mniemaniu zwiększa prawdopodobieństwo, że był to dom narożny [14].
Wróćmy do domu wójta, Michała Sromotnego (t-13). W XV wieku występuje on tylko jako sąsiedztwo. Podobnie w kolejnym wieku, po wschodniej stronie ulicy stał dom wójta, stąd wnioskuję, że chodzi o tę samą nieruchomość. Dalszy wygląd ulicy da się uzupełnić tylko na zasadzie domysłów i porównania do czasów późniejszych. Przywilej [15] dla kościoła farnego z roku 1559 r. podaje, że główna działka parafialna (t-14) znajdowała się po wschodniej stronie kościoła (a więc przy ulicy Tkackiej), między domem Stanisława Kozła i zabudowanym ogrodem wójta. Ze względu na fakt, że kościół farny powstał kilka stuleci wcześniej, można bez wahania przyjąć, że główna działka z nim związana nie zmieniała swojego położenia.
Po przyjęciu wyżej wymienionych założeń, do badania pozostaje jedynie krótki fragment wschodniej strony ulicy Tkackiej, położony między ulicą Wszystkich Świętych a działką parafialną (na południowy-zachód od t-14). Niestety, wzmianki XV-wieczne nie pozwalają w rzetelny sposób wpasować tu jakichkolwiek nieruchomości. Można więc przyjąć tylko na podstawie wiedzy o późniejszym okresie, że znajdowało się tu tylko kilka parceli (w drugiej połowie XVI wieku były 3, wliczając działkę wspomnianego Stanisława Kozła).
Po zachodniej stronie ulicy Tkackiej znajdowało się tylko kilka działek. Pierwszy odcinek, to jest między ulicą Grodzką a ulicą idącą do rzeki, został omówiony w artykule poświęconym temu kwartałowi zabudowy. Przypomnę tylko, że dla XV wieku można się tu spodziewać wymienionej wyżej działki Stanisława Miecha, w narożniku Tkackiej i ulicy idącej do rzeki (oznaczonej przeze mnie symbolem w-5). Nie jest pewne, czy narożny dom Miecha zwrócony był frontem do ulicy prowadzącej do rzeki, czy też do ulicy Tkackiej. W XV wieku bardziej prawdopodobna wydaje się być chyba ta druga opcja. Mamy bowiem wzmianki o domu Miecha [16], które lokalizują go jako położony naprzeciw domu Cząskiego, natomiast dom Cząskiego (t-8) miał leżeć naprzeciw Miecha, jak podałem wyżej. Logiczne wydaj się, że domy te leżały frontami naprzeciw siebie i zasadzie nie można ich wpasować nigdzie indziej, jak po północnej stronie ulicy idącej do rzeki, w narożnikach Tkackiej.
Prócz tego ulica Tkacka posiadała kilka działek w pobliżu kościoła farnego (t-16 do t-19). Tutaj wpasowałem czterodziałkowy ciąg sąsiedzki. Skrajne działki tego ciągu miały należeć do tkacza Macieja Flaka (t-16 lub t-19) oraz do tkacza Pawła Pociwki (t-16 lub t-19). Ze względu na długość tego ciągu sąsiedzkiego, nie sposób zakładać, by mógł się on znajdować w innej części ulicy Tkackiej, ale nie można określić jego kierunku. Z kolei z rekonstrukcji miasta w XVI wieku wiadomo, że w pobliżu kościoła istniały właśnie co najmniej cztery parcele. Niestety, jak do tej pory, nie dało się ustalić między nimi żadnych własnościowych powiązań.
Za domem t-16 mogły istnieć kolejne zabudowania, tego jednak nie wiemy. Z pewnością nie było ich wiele, bo tuż obok znajdował się kościół farny. W otoczeniu kościoła prawdopodobnie stały różne zabudowania – być może domy kapłanów, kostnica (ta istniała na pewno w początkach XVI wieku), szkoła i oczywiście cmentarz, który w XV wieku obejmował co najmniej północną część kościelnej działki t-15.
Warto spojrzeć na rekonstrukcję z dzisiejszą topografią w tle, jak pokazuje Rysunek 2.

Rysunek 2. Rekonstrukcja układu przestrzennego ulicy Tkackiej na tle współczesnego zdjęcia satelitarnego. Brązowy pas to krawędź skarpy wg planu z 1823 r.

Na koniec pozwolę sobie wypunktować pewne założenia i wątpliwości dotyczące rekonstrukcji XV-wiecznej ulicy Tkackiej
  • założono, że działka t-8 należąca do Michała Cząskiego sąsiadowała z t-7 Wawrzyńca Litwina
  • nie wiadomo, jakie było sąsiedztwo działek t-16 i t-19
  • założono, że działka t-19 była narożna i poprzeczna w stosunku do t-18 (tak było w XVI wieku)
  • nie wiadomo, czy działka t-9 była narożna
  • brak jest danych o działkach położonych na południowy-zachód od t-14

[1] Tak zapewne brzmiała po polsku nazwa plateae textorum, jak ją określano po łacinie. Tłumaczenie to pojawia się w dokumencie z 1453 r. (platea tkaczska), AGAD, KMS, KW 1 k. 302v (1453 r.).
[2] U. Sowina, Sieradz. Układ przestrzenny i społeczeństwo miasta w XV-XVI w., Warszawa-Sieradz 1991, s. 123.
[3] Drzązna - istniejąca do dziś wioska pod Sieradzem.
[4] AGAD, KMS, KW 1 k. 271 (1452 r.).
[5] AGAD, KMS, KW 1 k. 287v (1453 r.).
[6] AGAD, KMS, KW 1 k. 316 (1454 r.).
[7] Chodzi o rzekę wójtowską, czyli młynówkę doprowadzającą wodę do blechu, młyna i łaźni wójtowskich usytuowanych na jej zachodnim brzegu.
[8] AGAD, KMS, KW 1 k. 161a (1448 r.), k. 224 (1450 r.), k. 227 (1450 r.), k. 228 v (1451 r.), k. 254 (1451 r.).
[9] AGAD, KMS, KW 1 k. 279 (1452 r.).
[10] AGAD, KMS, KW 1 k. 229v (1451 r.).
[11] KW 1 k. 107v (1445 r.)
[12] AGAD, KMS, KW 1 k. 273v (1452 r.) - platea qui vadit ad fluvium
[13] AGAD, KMS, KW 1 k. 35 (1437 r.), k. 93v (1443 r.), k. 202 v (1450 r.), k. 223v (1450 r.),
[14] AGAD, KMS, KW 1 k. 43v (1438 r.), k. 280v (1452 r.).
[15] APŁOS, PKS, hipoteka posesji nr 44, sygn. 75/272.
[16] AGAD, KMS, KW 1 k. 316 (1454 r.)

Komentarze

Popularne posty z tego bloga

Blok zabudowy pierzei wschodniej rynku sieradzkiego w XV-XIX wieku

Streszczenie: W artykule opisano badanie układu przestrzennego bloku zabudowy obejmującego wschodnią pierzeję sieradzkiego rynku oraz działki położone w tyle działek przyrynkowych, przy ulicach odrynkowych i ulicy Tkackiej. Artykuł można pobrać w wersji PDF Blok zabudowy pierzei wschodniej rynku sieradzkiego w XV-XIX wieku Jakub Jurek Omawiany tu blok zabudowy rozciągał się między rynkiem ( Circulus / amphiteatro ), ulicą Grodzką ( platea Castrensi ), ulicą Sukienniczą ( platea pannificum ) i uliczką prowadzącą do rzeki ( vicus conferendo ad fluvium rivete , plateola versus fluvium tenden. [1] ). W XIX wieku zajmował powierzchnię ok. 1,706 ha, jak wynika z pomiaru kopii planu miasta z 1823 r. [2] Kształtem był wówczas zbliżony do prostokąta. Jego długość wzdłuż wschodniej pierzei rynku wynosiła koło 179 m, wzdłuż ulicy Sukienniczej – 176 m. Szerokość wzdłuż uliczki idącej do rzeki wynosiła ok. 108 m, natomiast wzdłuż ulicy Grodzkiej tylko 88 m. Fragment wspomniane

Zabudowa śródrynkowa w Sieradzu. Część 1 – domy i jatki.

Mój artykuł pt. Zabudowa śródrynkowa w Sieradzu. Część 1 – domy i jatki ukaże się w tomie 18 Sieradzkiego Rocznika Muzealnego. Dodatkiem do niego jest tabela własnościowa właścicieli obiektów na sieradzkim śródrynku. Tabela będzie dostępna tutaj w momencie ukazania się drukowanej publikacji.